سنگ کلیه چیست؟ انواع و علائم سنگ کلیه در زنان و مردان

آیا تا به حال درد شدیدی را در پهلو یا کمر تجربه کرده‌اید که به‌ طور ناگهانی ظاهر شده و حتی حرکت کردن را برایتان سخت کرده باشد؟ شاید این درد ناشی از سنگ کلیه باشد؛ یکی از شایع‌ترین و آزاردهنده‌ترین مشکلات مجاری ادراری که بسیاری از افراد در طول زندگی خود آن را تجربه می‌کنند. این درد آن‌قدر شدید و غیر قابل‌ تحمل است که بعضی‌ها آن را بدترین درد زندگی خود می‌دانند.

نکته مهم این است که سنگ کلیه تنها یک مشکل ساده نیست و علائم آن می‌تواند در مردان و زنان متفاوت باشد. در این مقاله، دقیق و مفصل بررسی خواهیم کرد که سنگ کلیه چیست، چه علائمی دارد و حتی چگونه میتوان از تشکیل سنگ کلیه جلوگیری کرد. اگر می‌خواهید بدانید بدن شما چه هشدارهایی درباره تشکیل سنگ کلیه می‌دهد و چگونه می‌توانید به‌ موقع اقدام کنید، تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

اهمیت و نقش کلیه‌ها در بدن

کلیه‌ها، اندام‌های لوبیایی‌شکلی هستند که در دو طرف ستون فقرات قرار دارند و وظیفه اصلی آن‌ها تصفیه خون و دفع مواد زائد از بدن است. هر روز حدود ۱۸۰ گالن خون از طریق کلیه‌ها فیلتر می‌شود و سموم و مایعات اضافی از طریق ادرار از بدن خارج می‌شوند. سلامت کلیه‌ها برای عملکرد صحیح بدن حیاتی است و هرگونه اختلال در آن‌ها مانند تشکیل سنگ کلیه می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. اما سنگ کلیه چیست؟ علائم سنگ کلیه چطور؟ بیایید با این معضل دردناک کمی بیشتر آشنا شویم.

سنگ کلیه چیست؟

سنگ کلیه توده‌های سخت و متراکمی هستند که از تجمع مواد معدنی و نمک‌های موجود در ادرار در داخل کلیه‌ها تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها ممکن است در اندازه‌های مختلف ظاهر شوند؛ از ذرات بسیار ریز به کوچکی یک دانه شن گرفته تا سنگ‌هایی که اندازه‌ای به بزرگی یک توپ گلف دارند. هرچند که در نگاه اول، سنگ کلیه چیزی جز یک رسوب سخت به نظر نمی‌رسد، اما همین توده‌های کوچک می‌توانند درد و مشکلات زیادی ایجاد کنند، به‌خصوص زمانی که در مجاری ادراری حرکت کرده یا باعث انسداد شوند.

سنگ کلیه می‌تواند بدون علامت باشد و تا زمانی که در کلیه باقی بماند، ممکن است فرد هیچ دردی احساس نکند. اما به محض اینکه سنگ به حرکت درآید و در مسیر کلیه تا مثانه قرار گیرد، علائم شدیدی مانند درد شدید در پهلوها و کمر، تغییر رنگ ادرار و سوزش به وجود می‌آیند. نکته جالب اینجاست که این سنگ‌ها ترکیبات مختلفی دارند و ممکن است از مواد معدنی گوناگون تشکیل شده باشند. به همین دلیل، سنگ کلیه می‌تواند ظاهر و ترکیب متفاوتی داشته باشد؛ بعضی از آن‌ها صاف و هموارند، درحالی‌که برخی دیگر گوشه‌های تیز و زبری دارند که می‌تواند مجاری ادراری را تحریک کرده و مشکلات بیشتری ایجاد کند. در ادامه، کمی مفصل‌تر با انواع سنگ کلیه آشنا می‌شویم.

مطلب پیشنهادی: میوه های چاق کننده کدامند؟

انواع سنگ کلیه بر اساس رنگ و جنس

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، سنگ کلیه انواع مختلفی دارد که بر اساس ترکیب شیمیایی و ساختار آن‌ها دسته‌بندی می‌شوند. شناخت نوع سنگ کلیه نه‌ تنها به درک بهتر این مشکل کمک می‌کند، بلکه می‌تواند در تشخیص علائم و اقدامات بعدی نیز مؤثر باشد. در ادامه به انواع سنگ کلیه و ویژگی‌های هرکدام می‌پردازیم:

۱. سنگ‌های کلسیمی

رایج‌ترین نوع سنگ کلیه، سنگ‌های کلسیمی هستند که معمولاً از کلسیم اگزالات یا فسفات تشکیل می‌شوند. این نوع سنگ‌ها به دلیل تجمع بیش از حد کلسیم در ادرار شکل می‌گیرند و می‌توانند در رنگ‌های سفید، خاکستری یا زرد دیده شوند. سنگ‌های کلسیمی سطحی صاف یا گاهی ناهموار دارند و در بین افراد مبتلا به سنگ کلیه، بیشترین شیوع را دارند.

۲. سنگ‌های اسید اوریکی

سنگ‌های اسید اوریکی در افرادی که رژیم غذایی آن‌ها سرشار از پروتئین‌های حیوانی است بیشتر دیده می‌شوند. این نوع سنگ کلیه معمولاً به رنگ قهوه‌ای تیره یا مایل به قرمز است و از تجمع کریستال‌های اسید اوریک در ادرار اسیدی ایجاد می‌شود. مردان نسبت به زنان بیشتر در معرض ابتلا به این نوع سنگ کلیه هستند.

۳. سنگ‌های استروویتی

این نوع سنگ‌ها بیشتر در اثر عفونت‌های دستگاه ادراری به وجود می‌آیند و رشد سریعی دارند. سنگ‌های استروویتی بزرگ و شاخه‌دار هستند و معمولاً سطح زبری دارند. این سنگ‌ها ممکن است باعث انسداد مجاری ادراری شوند و اغلب در زنان بیشتر دیده می‌شوند، زیرا زنان نسبت به مردان بیشتر در معرض عفونت‌های مجاری ادراری هستند.

۴. سنگ‌های سیستینی

سنگ‌های سیستینی نادرترین نوع سنگ کلیه هستند و معمولاً به دلیل یک اختلال ژنتیکی به نام سیستینوریا ایجاد می‌شوند. این سنگ‌ها زمانی تشکیل می‌شوند که اسید آمینه سیستین بیش از حد در ادرار تجمع پیدا می‌کند. سنگ‌های سیستینی اغلب به رنگ زرد مایل به سفید و با ظاهری صاف و براق دیده می‌شوند.

چرا شناخت انواع سنگ کلیه اهمیت دارد؟

شناخت نوع سنگ کلیه به پزشکان کمک می‌کند تا بهتر بتوانند علت بروز آن را مشخص کرده و راهکارهای پیشگیری مناسب را ارائه دهند. سنگ کلیه در زنان ممکن است بیشتر به عفونت‌ها مرتبط باشد، درحالی‌که سنگ کلیه در مردان معمولاً با رژیم غذایی یا سبک زندگی ارتباط دارد. به همین دلیل، آگاهی از انواع سنگ کلیه و توجه به علائم آن، اولین قدم برای کنترل و جلوگیری از بروز مشکلات بعدی است.

علت تشکیل سنگ کلیه

تشکیل سنگ کلیه می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد و گاهی نتیجه ترکیبی از عوامل متعددی است. هرچند کلیه‌ها به‌ طور طبیعی وظیفه تصفیه خون و دفع مواد زائد را بر عهده دارند، اما در شرایط خاص این فرآیند مختل شده و منجر به تجمع مواد معدنی و تشکیل سنگ می‌شود. در ادامه به بررسی مهم‌ترین عوامل تشکیل سنگ کلیه می‌پردازیم:

۱. کم‌آبی بدن

کم‌آبی یکی از مهم‌ترین و شایع‌ترین علل تشکیل سنگ کلیه است. وقتی میزان آب مصرفی روزانه کافی نباشد و با علائم کم آبی بدن روبرو شوید، ادرار غلیظ‌تر شده و میزان املاح و مواد معدنی در آن افزایش می‌یابد. این شرایط باعث می‌شود که مواد معدنی مانند کلسیم، اگزالات و اسید اوریک در کلیه‌ها تجمع کنند و به مرور زمان کریستال‌هایی سخت به نام سنگ کلیه را تشکیل دهند. افرادی که در مناطق گرم و خشک زندگی می‌کنند یا تعریق زیادی دارند، بیش از دیگران در معرض این خطر قرار دارند.

۲. رژیم غذایی نامناسب

نوع غذایی که مصرف می‌کنید، نقش مهمی در سلامت کلیه‌ها و پیشگیری از تشکیل سنگ دارد. برخی از مواد غذایی که مصرف بیش از حد آن‌ها می‌تواند در تشکیل سنگ کلیه نقش داشته باشد، عبارت‌اند از:

• نمک: مصرف زیاد نمک باعث افزایش کلسیم در ادرار می‌شود که می‌تواند زمینه‌ساز تشکیل سنگ‌های کلسیمی باشد.
• پروتئین حیوانی: مصرف زیاد گوشت قرمز و دیگر پروتئین‌های حیوانی، میزان اسید اوریک در ادرار را افزایش داده و خطر تشکیل سنگ کلیه را بیشتر می‌کند.
• مواد غذایی سرشار از اگزالات: خوراکی‌هایی مانند اسفناج، چای، شکلات، بادام و توت‌ها حاوی مقادیر زیادی اگزالات هستند. تجمع این ماده در بدن می‌تواند منجر به تشکیل سنگ‌های کلسیم اگزالات شود.

مقاله‌ای برای شما: فواید ورزش بر سلامت جسم و روان

۳. ژنتیک و سابقه خانوادگی

اگر در خانواده شما سابقه ابتلا به سنگ کلیه وجود داشته باشد، احتمال اینکه شما نیز دچار این عارضه شوید، بیشتر خواهد بود. برخی از افراد به‌صورت ژنتیکی مستعد جذب بیش از حد مواد معدنی مانند کلسیم یا دفع کم آن‌ها از بدن هستند. این وضعیت باعث تجمع مواد معدنی در کلیه و افزایش احتمال تشکیل سنگ می‌شود.

۴. چاقی و بی‌تحرکی

چاقی و اضافه‌وزن نه‌تنها بر سلامت قلب و عروق تأثیر می‌گذارد، بلکه خطر تشکیل سنگ کلیه را نیز افزایش می‌دهد. در افراد چاق، بدن اسید اوریک بیشتری تولید می‌کند که این ماده یکی از عوامل اصلی تشکیل سنگ است. علاوه بر این، بی‌تحرکی باعث کاهش عملکرد کلیه‌ها و افزایش تجمع مواد زائد در آن‌ها می‌شود. فعالیت بدنی منظم به بهبود عملکرد کلیه‌ها و کاهش خطر تشکیل سنگ کمک می‌کند. همچنین رژیم‌هایی مانند رژیم کتوژنیک و رژیم پروتئین می‌توانند احتمال ایجاد سنگ کلیه را افزایش دهند.

۵. بیماری‌ها و شرایط خاص

برخی بیماری‌ها و شرایط پزشکی خاص می‌توانند زمینه‌ساز تشکیل سنگ کلیه باشند، از جمله:

• عفونت‌های مزمن مجاری ادراری
• اختلالات متابولیکی مانند نقرس که باعث افزایش سطح اسید اوریک در بدن می‌شود.
• بیماری‌های گوارشی که باعث کاهش جذب مایعات و افزایش املاح در ادرار می‌شوند.

تشخیص سنگ کلیه؛ چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

تشخیص سنگ کلیه معمولاً با توجه به علائم بیمار و انجام آزمایش‌های تشخیصی مانند سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن و آزمایش ادرار انجام می‌شود؛ بنابراین، اگر علائم زیر را تجربه کردید، بهتر است فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• درد شدید و غیرقابل‌تحمل در پهلو یا کمر
• وجود خون در ادرار
• تب و لرز همراه با درد ادراری
• حالت تهوع و استفراغ مداوم

در برخی از موارد در صورتی که نیاز به بررسی عفونت‌های ناشی از ایجاد سنگ کلیه باشد، از طرف پزشک آزمایش crp تجویز می‌شود.

مطلب برگزیده: هایفوتراپی چیست؟

چرا پزشکان محتویات سنگ کلیه را بررسی می‌کنند؟

پس از دفع سنگ کلیه، یکی از مهم‌ترین اقداماتی که پزشکان انجام می‌دهند، بررسی دقیق محتویات و ترکیبات سنگ است. شاید در نگاه اول این کار غیر ضروری به نظر برسد، اما بررسی ساختار سنگ کلیه می‌تواند اطلاعات بسیار ارزشمندی درباره علت اصلی تشکیل آن در اختیار پزشک قرار دهد. در ادامه به مهم‌ترین دلایلی که پزشکان محتویات سنگ کلیه را بررسی می‌کنند، می‌پردازیم:

۱. تعیین نوع سنگ کلیه

سنگ کلیه انواع مختلفی دارد که هرکدام از ترکیبات شیمیایی متفاوتی تشکیل شده‌اند؛ مانند سنگ‌های کلسیمی، اسید اوریکی، استروویتی یا سیستینی. با بررسی دقیق نوع سنگ، پزشک می‌تواند علت احتمالی تشکیل آن را شناسایی کند. به‌عنوان مثال:

• سنگ‌های کلسیمی معمولاً با مصرف زیاد نمک یا اگزالات در ارتباط هستند.
• سنگ‌های اسید اوریکی می‌توانند ناشی از مصرف زیاد پروتئین‌های حیوانی باشند.
• سنگ‌های استروویتی اغلب به دلیل عفونت‌های مجاری ادراری ایجاد می‌شوند.

شناخت دقیق نوع سنگ به پزشک کمک می‌کند تا راهکارهای مؤثرتری برای جلوگیری از تشکیل مجدد آن ارائه دهد.

۲. پیشگیری از تکرار سنگ کلیه

تشکیل سنگ کلیه اغلب یک مشکل تکرارشونده است، به‌ویژه اگر علت اصلی آن شناسایی و برطرف نشود. وقتی پزشک نوع و ترکیبات سنگ را بررسی می‌کند، می‌تواند تغییرات لازم را در رژیم غذایی، میزان مصرف مایعات و سبک زندگی بیمار توصیه کند. به‌عنوان مثال:

• کاهش مصرف مواد غذایی حاوی اگزالات برای افرادی که سنگ کلسیم اگزالات دارند.
• افزایش مصرف آب و مایعات برای رقیق‌تر کردن ادرار.
• کنترل مصرف پروتئین در بیمارانی که دچار سنگ اسید اوریکی هستند.

۳. تشخیص بیماری‌های زمینه‌ای

برخی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند نقرس، اختلالات متابولیسم یا بیماری‌های ارثی می‌توانند زمینه‌ساز تشکیل سنگ کلیه باشند. بررسی محتویات سنگ می‌تواند سرنخ‌هایی درباره وجود این بیماری‌ها به پزشک بدهد. به‌عنوان مثال:

• سنگ‌های سیستینی ممکن است نشان‌دهنده یک اختلال ژنتیکی نادر به نام سیستینوریا باشند.
• سنگ‌های اسید اوریکی می‌توانند علامتی از نقرس یا میزان بالای اسید در بدن باشند.
• سنگ‌های استروویتی ممکن است نشان‌دهنده عفونت‌های مزمن در دستگاه ادراری باشند.

در چنین مواردی، پزشک می‌تواند برای درمان بیماری زمینه‌ای اقدام کند و از تشکیل مجدد سنگ‌ها جلوگیری کند.

مطلب پیشنهادی: چرا چربی شکم آب نمیشود؟

جمع‌بندی

سنگ کلیه یکی از مشکلات شایع دستگاه ادراری است که می‌تواند در زنان و مردان با علائم مختلفی بروز کند. درد شدید در پهلو، تغییر رنگ ادرار و نیاز مکرر به ادرار از علائم مهم سنگ کلیه هستند. سنگ کلیه در زنان ممکن است با عفونت ادراری اشتباه گرفته شود، درحالی‌که سنگ کلیه در مردان معمولاً درد بیشتری در ناحیه کشاله ران ایجاد می‌کند. آگاهی از علائم و مراجعه به پزشک در زمان مناسب، می‌تواند به تشخیص سریع‌تر و جلوگیری از عوارض جدی‌تر کمک کند.

این مطلب صرفا با هدف آموزش و اطلاع‌رسانی منتشر شده است. پیش از استفاده از توصیه‌های این مطلب حتما با پزشک متخصص مشورت کنید. برای اطلاعات بیشتر بیانیه‌ی رفع مسؤولیت بلاگ فیتوجت را مطالعه نمایید.